Peyzaj Ekolojisi

Ekoloji doğanın yapısını ve işlevini inceleyen bilim dalıdır. Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini araştırır.

Neden Ekoloji ?

Doğal yapının bilinmeyen yönlerini, işleyişini çözmek ve anlamak ve doğanın sırlarını görmek.

Doğadan yararlanma olanaklarını kavramak, canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini anlamak, doğal işleyişteki döngüleri ve bunların mantığını kavramak, doğal sistemdeki ögelerin birbirlerine olan ihtiyaçlarını karşılamak, çevre sorunlarını analiz etmek, çevre kirleticilerin            doğal sistem / döngü üzerindeki etkilerini anlamak, doğal yapıya yönelik etkilerin olası etkilerini kavramak, doğal sistemlerdeki neden – sonuç ilişkisini kavramak.

Kelebek Etkisi

Bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülmez sonuçlar doğurabilmesi.

Ekoloji Biliminin Sınırları

Her birim kendisini çevreleyen fiziksel çevre ile etkileşim içindedir. Bu etkileşim sonucu işlevsel bir sistem ortaya çıkar.

Ekosfer

Biyom

Peyzaj

Ekosistem

Komünite

Populasyon

Organizma ( canlı )

Organ Sistemi

Organ

Doku

Hücre

Sistem ve  Ekosistem

Sistem ; birbirine bağımlı değişik parçalardan oluşan, her parçası sınırlı bir alt görevi üstlenen, parçaları arasında eşgüdüm ve işbirliği bulunan ve hep birlikte belirli bir üst görevi yerine getiren işlevsel bir bütündür.

Bu sistemin içinde hem canlı hem cansız parçalar bulunursa böyle sistemlere “ biyosistem “ denir.

Biyosistemler hücre sistemlerinden başlayıp hiyerarşi düzeni içinde ekosistem düzeyine ve ordanda ekosfer düzeyine kadar devam eder.

 Populasyon : Tek bir türe ait bireyler topluluğu. Aynı türe ait bireylerin meydana getirdiği topluluk.

Populasyon Ekolojisi : Bireylerin birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkisini inceler.

Komünite : Belirli bir alanda bulunan bütün popülasyonlar.

Komünite Ekolojisi : Populasyonların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inleler.

Ekosistem : Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak şekilde birbirlerini etkileyen organizmalarla cansız maddelerin bulunduğu herhangi bir doğa parçası.

Komunite ile komunitenin etrafını saran  cansız çevrenin meydana getirdiği işlevsel bir sistem.

Ekosistem Ekolojisi : Bir bütün olarak ekosistemi ve o ekosistemi meydana getiren unsurlar arasındaki ilişkileri inceler.

Peyzaj : Birbirleriyle etkileşim halindeki ekosistemler kümesinden oluşan ve bu özelliğini geniş alanlarda tekrarlayan heterojen yapılı arazi.

Peyzaj Ekolojisi : Peyzaj içindeki ekosistemlerin bütününü veya belirli bir kısmının yapı ve fonksiyonlarını coğrafik ve ekolojik bakış açısı ile inceler.

Biyom : Kendisine özgü ana vejetasyon tipleriyle yada özgün peyzaj karakteristikleriyle tanımlanan geniş bir bölgeyi yada bir kıtanın belirli bir parçasını kapsayacak ölçekte olan biyosistem.

Aynı iklim koşullarının yaşandığı ve bunun paralelinde aynı bitki örtüsüne sahip geniş coğrafi alanlar.

Biyosfer : Yer kürenin canlı barındıran bölümüne  denir. Biyosferin ekolojik bir sistem olduğunu vurgulamak için biyosfer aynı zamanda “ ekosfer “ adıyla da bilinir.

Ekosistem Kavramı ve Ekosistemin Tanımı

Bir ortamda yaşayan canlı organizmalar ( biyotik ) ve onların içinde bulunduğu cansız çevre  (abiyotik) birbirleri ile etkileşim içindedir. Bu etkileşim kapsamında o alandaki canlı ve cansız sistemin bileşenleri arasında düzenli bir enerji ve madde döngüsü oluşur.

Canlı ve cansız bileşenleri kapsayan bu birime “ekolojik sistem” veya  “ ekosistem “ denir.

Ekosistem sadece bir coğrafi birim değil aynı zamanda belirli girdileri ve çıktıları olan , sınırları doğal yada diğer kriterlere göre belirlenebilen işlevsel bir sistem birimidir.

                 Ekosistem Kavramı ve Ekosistem Tipleri

Ekosistem sınıflandırma örneği ;

• Karışık orman - İbreli orman
• İbreli orman içi akarsu - İbreli orman içi akarsu dökülme noktası

Ekosistem sınıflandırma örneği ;

• Sucul ekosistem
• Kıyı / kumul ekosistemi                
•  Kent ekosistemi
• Sulak alan ekosistemi
• Orman ekosistemi

Ekosistemler Arası Geçişler

Gradient : Çevresel faktörler biyosferdeki bitişik bölgeler boyunca genellikle kademeli bir değişim veya zonlaşma gösterir. Bir çevresel faktörün kademeli şekilde değişmesi “ Gradient “ olarak adlandırılır.

Ekoton : Farklı habitatların veya ekosistemlerin yan yana bulunduğu yerlerin sınır noktalarında çevresel faktörler kademeli olarak değil aniden değişebilir. Birbirinden belirli şekilde farklı iki veya daha fazla habitat veya ekosistemin sınır zorunda yer alan bu tür alanlara “ Ekoton “ adı verilir.

Yapısal Özelliklerine Göre Biyosferdeki Başlıca Ekosistemler

• Deniz ekosistemleri
• Tatlı su ekosistemleri
• İnsan tasarımlı ekosistemler
• Karasal ekosistemler
• Deniz ekosistemleri       
• Açık denizler veya okyanuslar
• Derin deniz tabanları

Karasal ekosistemler ;        

• Çöller
• Mağaralar                                  
• Tropik yağmur ormanları
• Makilikler
• Stepler
• Ormanlar
• Dağlar
• Otlak ve çayırlar

Tatlı su ekosistemleri ;          -  Durgun sular               -  Akarsular

İnsan Eliyle oluşmuş ekosistemler ;      -  Tarımsal ekosistemler

Biyolojik Çeşitlilik : Dünya üzerinde yaşayan canlıların yaşam şekillerinin çeşitliliği. Bir bölgedeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bütün.

• Ekosistem çeşitliliği
• Peyzaj çeşitliliği
• Tür çeşitliliği
• Genetik çeşitlilik
• Ekolojik olaylar ( süreçler ) çeşitliliği

Ekosistem çeşitliliği ; Ekosistemlerin iklim, toprak, jeoloji, topografik ve biyolojik özellikler bakımında  başka ekosistemlere göre farklılık göstermesi.

→ Tür Çeşitliliği : Bir bölgede mevcut olan canlı türlerin sayısını ifade eder.

Bir bölgedeki “ biyolojik çeşitlilik “ derecesini ifade eden oradaki tür sayısı ile birlikte genetik çeşitlilik düzeyleride dikkate  alınmalıdır.

Tür Çeşitliliğinin Azalması

• Bir canlı türünün temel yaşam ihtiyaçlarını karşıladığı habitatlar yok olursa
• Bu habitat da daha önce bulunmayan ve tehdit edici olan bir etken devreye girerse
• Canlı için önemli ögelerden biri veya birkaçı habitattan çıkarılırsa

O canlı türü önce birey düzeyinde tek tek daha sonrada kitleler halinde o bölgeden yok olur.

Başka yörelerde aynı koşulları ve aynı canlı türünü taşıyan “ yedek “ habitatlar bulunmuyorsa artık o canlı türü veya o ırk yeryüzünden tamamen yok olmuş nesli tükenmiş demektir.

→ Biyolojik Çeşitlilik : Genetik çeşitlilik bir bireyin sahip olduğu genler tarafından belirlenen genetik bilgilerin toplamıdır. Bir canlı türü topluluğu içindeki bireylerin her biri genetik bakımdan birbirinden az veya çok farklıdır.

Bir tür içinde yeteri düzeyde ve zengin bir genetik çeşitlilik olursa değişen çevre koşullarına cevap verme / uyum sağlama oranı artar.

Genetik Çeşitliliğin Önemi

• Hayatta kalma ve adaptasyon
• Tarımsal üretim

Ekolojik süreç çeşitliliği biyoçeşitliliğin temel bir ögesi olup ekosistemin canlı ve cansız ögeleri arasında bağlantı kurmasını, ekosistemin işlemesini ve biyoçeşitliliğin yapısal parçaları arasında karşılıklı denge oluşmasını sağlar.

Ekosistemler farklı olunca orda bulunan canlı ve cansız varlıklar ve o ekosistem içinde süregelen süreçlerde birbirinden farklı olabilmektedir.

Ekolojik süreçler zamana, bölgeye ve biyoçeşitliliğin diğer yapısal ögelerine bağlı olarak sürekli bir değişim içinde olduğundan süreç çeşitliliği ;

Bir ekosistemde habitat çeşitliliğinin ortadan kaldırılması yada belirli canlı türlerinin devreden çıkarılması orada bazı ekolojik olayların ve süreçlerin durmasına veya bozulmasına neden olur.

                Ekosistem Mal ve Hizmetleri

Doğal sistemlerdeki ekolojik süreçler sonucunda ortaya çıkan ve canlı yaşamın sürekliliği bakımından önem taşıyan çoğunlukla ücretsiz olarak sağlanan mallar ve hizmetler

Üretim hizmetleri ( tedarik )  -   Destek hizmetleri   -   Düzenleyici hizmetler   -   Kültürel hizmetler

Ekolojik Süreç Çeşitliliği : Bir ekosistemde habitat çeşitliliğinin ortadan kaldırılması yada belirli canlı türlerinin devreden çıkarılması orada bazı ekolojik olayların ve süreçlerin durmasına veya bozulmasına sebep olur.

Ekolojik süreçlerdeki aksamalar ekosistemden sağlanan yararlarında nitel nicel yönden bozulmasına neden olur.

→ Üretim Hizmetleri : Gıda , temiz su , mineral , tıbbi bitkiler

→ Destek Hizmetleri : Tohum , oksijen, toprak , su-madde-besin döngüsü

→ Düzenleyici Hizmetler : Karbon dengesinin sağlanması, doğal su filtrasyonu , havanın temizlenmesi

→ Kültürel Hizmetler : Rekreasyon olanakları , bilişsel gelişim, sanat / ilham , ruhsal rahatlık , bilimsel araştırma

 Habitat :Doğada her canlı türü kendisi için uygun olan bölgelerde yaşarlar ve her türün yaşam koşulları birbirinden farklıdır. Bir popülasyona ait bireylerin yaşadığı veya aralığında bulunduğu yaşam alanına denir.

Bir canlının sürekli olarak yaşadığı ve ısrarla bulunduğu yere “ habitat “ denir.

Biyotop : Canlı varlığının yaşamını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip ortama denir.

Genel olarak canlıların barındığı, beslendiği, birbirine karşı korunduğu, çeşitli gereksinimlerini karşıladığı, karşılıklı olumlu ve olumsuz ilişkiler kurduğu ve bunların niteliğine göre işlevsel olarak sınırlanabilen, genel anlamda çevrenin bir bölümü veya ögesi olarak tanımlanır.

                Ekolojik Niş

Bir canlının ekosistem içerisindeki rolüne denir. Canlının ekolojik nişi, o ekosistemde bulunma gerekçesini tanımlayan bütün olaylar kapsamında tanımlanır.

Birbirine benzeyen iki farklı tür aynı ekolojik nişi paylaşamaz. Birisi diğerine mutlaka üstünlük sağlar.

 Biyotop bir canlı ile özdeş değildir. Bir yaşam alanının genel karakteristiklerini tanımlar. ( tuzlu ve acı göller bir çok bitki ve yaban hayatı türüne ev sahipliği yapan biyotoplardır. )Ekolojik niş bir canlıyı ve onun özelliklerini tanımlamak için kullanılan bütün fiziksel, biyolojik ve kimyasal sistemleri, yaşadığı çevreyi, dahil olduğu bütün döngüleri kapsar. Tek bir unsura dayanarak tarif edilmesi zordur.

 Süksesyon ve Klimaks

Süksesyon : Çevresel bir ögenin ekolojik etmenler doğrultusunda ve zaman içerisinde başkalaşarak sıralı bir biçimde değişmesine süksesyon adı verilir.

Kilimaks : Çevresel ögenin ekolojik etmenlere uyum sağlamış ve neredeyse hiçbir değişime uğramadığı stabil hale geçtiği son aşamaya klimaks denir.

• Primer ( Birincil ) Süksesyon : Daha önce hiçbir bitki örtüsünün bulunmadığı alanlarda tamamen doğal olarak ve kendiliğinden oluşan sıralı değişim sürecine denir.
• Sekonder ( İkincil ) Süksesyon : Yangın, aşırı otlatma, toprak işleme gibi nedenlerle bir yerin bitki örtüsünde oluşan tahribatın ardından yeniden başlayan sıralı değişim sürecine denir.

ᴓ  Ekotonlar tahribata bağlı olarak sekonder süksesyon sürecinin izlenebildiği alanlardır.

                Ekolojik Etmenler

Canlı varlıkları yaşam evresinin en az bir aşamasında doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen ortamın her elemanına ekolojik etmen ( faktör ) yada çevresel etmen denir.

Ekolojik etmen  < ortam etmeni > olarak da ifade edilir. Işık, sıcaklık, nem, toprak çeşidi ile besin durumu gibi etmenler ekolojik etmenlerdir.

Ekolojik etmenler; Klimatik ( iklimsel ) , Fizyografik ( topografik yeryüzü şekli ) , Edofik ( toprak ), ve Biyotik olarak 4 gruba ayrılır.

Liebig’in Minimum Yasası : Canlıların yaşayabilmesi için zorunlu olan besin maddelerinin en azından minimum düzeyde alınması gerekir. Bu kurama göre ortamdaki temek besin maddelerinden hangisi en az ise, o az olan madde gelişimi sınırlayandır. Ve bir alanın verimliliği bu besin maddesi ile sınırlandırılır. Her elementin eksikliği canlı yaşamını farklı şekilde etkiler.

Tolerans Yasası :  Canlıların çevresel ve ekolojik faktörler için alt ve üst dayanım sınırları bulunmaktadır. Canlılar bu sınırlar içerisinde yaşamlarını sürdürürler.

Alt ve üst arasında kalan ve canlı için en uygun yaşam koşullarını meydana getiren alana “ optimum alan “ denir.

peyzaj, peyzaj mimarlığı, peyzaj çeşitliliği, peyzaj tasarım, peyzaj projeleri, ekoloji, peyzaj ekolojisi, ekolojik çeşitlilik, ekolojik niş